Ο ΓΡΑΠΤΟΣ ΛΟΓΟΣ ΣΤΟ ΝΗΠΙΑΓΩΓΕΙΟ

Η ανάπτυξη της γλώσσας είναι μία από τις πιο ενδιαφέρουσες, συναρπαστικές και σπουδαίες περιοχές έρευνας στη σύγχρονη βιβλιογραφία που αναφέρεται στην ανάπτυξη των παιδιών. Μοιάζει όντως θαυμαστό το πώς τα παιδιά σε ένα τόσο σύντομο διάστημα όσο αυτό της προσχολικής ηλικίας καταφέρνουν να κατακτήσουν το τόσο περίπλοκο σύστημα της μητρικής τους γλώσσας και κάποια και μιας δεύτερης (σπανιότερα και τρίτης) γλώσσας.

Τι ορίζουμε ως "γλώσσα"; ["λόγον δὲ μόνον ἄνθρωπος ἔχει τῶν ζῴων", Αριστοτέλης,

Η θεμελιώδης κατάσταση του ανθρώπου ως ομιλ-όντος (parlêtre: parler=μιλώ́ & être=ον  Jacques Lacan(1901 - 1981)]

Θεμελιώδη στοιχεία της γλώσσας: Φωνολογία, Μορφολογία, Σύνταξη, Σημασιολογία, Πραγματολογία

Γλωσσική ικανότητα - Επικοινωνιακή ικανότητα

Η κατάκτηση της γλώσσας από τη γέννηση έως την ενηλικίωση και οι παράγοντες που την επηρεάζουν (π.χ. πολιτισμικό κεφάλαιο, ατομικά χαρακτηριστικά κτλ.)

Τυπική - μη τυπική ανάπτυξη: Η σημασία της έγκαιρης κι έγκυρης διάγνωσης

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ (ενδεικτικά)

> Οδηγός νηπιαγωγού για την ολόπλευρη ανάπτυξη και αγωγή των παιδιών (2015). Λευκωσία: Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού.

[Σελίδες 34-41: 3.5 Ψυχογλωσσική Ανάπτυξη του παιδιού]

> Επιπλέον:

Στην παρακάτω ιστοσελίδα μπορείτε να βρείτε το 1ο Κεφάλαιο του βιβλίου:

Hoff, E. (2020). Γλωσσική Ανάπτυξη. Aθήνα: Βασιλειάδης.

https://www.vasiliadis-books.gr/Vasiliadis-books/wp-content/uploads/2020/06/Δείτε-Απόσπασμα-του-Βιβλίου-19.pdf

-Crystal, D. (2011). Ένα μικρό βιβλίο για τη γλώσσα. Αθήνα: Πατάκης.

Ο προφορικός και ο γραπτός λόγος διαφέρουν καθώς χρησιμοποιούνται σε διαφορετικές περιστάσεις επικοινωνίας, εξυπηρετούν διαφορετικούς σκοπούς και χρησιμοποιούν διαφορετικές μορφές γλωσσικής έκφρασης.

Η επιτυχία στην εκπαίδευση προϋποθέτει επιτυχή χειρισμό του γραπτού λόγου (γραμματισμός)

Πηγή: Αρχάκης, Α. (2011). Γλωσσική διδασκαλία και σύσταση των κειμένων. Αθήνα: Πατάκης.

Ο χώρος της τάξης: Διαμόρφωση σε "γωνιές"

Εμπλουτισμός του χώρου με κείμενα που μπορούν να "διαβάσουν" τα παιδιά (ενδεικτικά: ημερολόγιο, χάρτης, ονόματα των παιδιών στα συρτάρια, στις κρεμάστρες κι αλλού, Α - Κ στις τουαλέτες,  2-3-4 στις γωνιές για να δηλωθεί πόσα παιδιά επιτρέπεται να παίζουν σε κάθε γωνιά, τα ονόματα των αλλόγλωσσων παιδιών και στη γλώσσα τους, "καλημέρα" σε όλες τις γλώσσες που μιλάνε τα παιδιά της τάξης) 

Γωνιά της βιβλιοθήκης: Την οργανώνουμε και τη φροντίζουμε ως εξαιρετικά σημαντική για την καλλιέργεια της φιλαναγνωσίας, που δεν μπορεί παρά να είναι ένας από τους πιο σημαντικούς στόχους κάθε εκπαιδευτικής βαθμίδας

Τι σημαίνει διαβάζω;

Πότε είναι επιτυχής η ανάγνωση; (βαθιά κατανόηση γραπτού κειμένου)

Ποιες διαδικασίες εμπλέκονται στην ανάγνωση; [αποκωδικοποίηση - κατανόηση - συζήτηση με το κείμενο/αναστοχασμός για τις προθέσεις του συγγραφέα, τον επικοινωνιακό σκοπό του κειμένου, τις ιδεολογικές οπτικές που υιοθετούνται στο κείμενο (κριτικός γραμματισμός), τα μέσα (γλωσσικά ή άλλα) που αξιοποιεί ο συγγραφέας (πολυτροπικότητα)]

Μαθαίνω: Το σχοινί της ανάγνωσης, Το μοντέλο των τεσσάρων πηγών

Πότε ξεκινά η ανάγνωση; (αναδυόμενος / πρώτος/ φυσικός γραμματισμός) 

Η σημασία της εξασφάλισης κινήτρων και θετικών στάσεων για την ανάγνωση στην οικογένεια και την προσχολική εκπαίδευση.

ΚΟΙΤΑ: Παρουσίαση "Γραμματισμός - Αναδυόμενος - Ανάγνωση"

Βρείτε στο "Έγγραφα" τη σχετική παρουσίαση. Θα σας φανεί χρήσιμη και για τη δεύτερη (προαιρετική) εργασία.

Βρείτε στο "Εργασίες" την παρουσίαση του μαθήματος, που θα σας βοηθήσει στην πρώτη (προαιρετική) εργασία.

Συστήματα γραφής

ΜΕΛΕΤΗ: 

Γαλάνης, Γ. (2016). Μαθαίνοντας τον κώδικα της γραφής : διαχρονική μελέτη περίπτωσης ενός παιδιού προσχολικής ηλικίας. Μεταπτυχιακή εργασία. ΤΕΕΑΠΗ, Παν. Πατρών.

http://nemertes.lis.upatras.gr/jspui/handle/10889/10836?mode=full

Τζιβινίκου, Σ. (2015). Μαθησιακές δυσκολίες - διδακτικές παρεμβάσεις. [ηλεκτρ. βιβλ.] Αθήνα:Σύνδεσμος Ελληνικών Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών. [Κεφ. 2: Ανάπτυξη ανάγνωσης και γραφής - Διδακτικές παρεμβάσεις]. Διαθέσιμο στο: http://hdl.handle.net/11419/5332

 > Αλφαβητικά συστήματα γραφής (διαφανή, αδιαφανή, μέσης διαφάνειας) (αλφαβητική αρχή: φώνημα = γράφημα)

> Το ελληνικό αλφαβητικό σύστημα και οι ιδιαιτερότητές του (ετυμολογία - ιστορική ορθογραφία - γραμματική)

Παραδείγματα:

π.χ. Κερύνεια [δύο διαφορετικά /ι/], Αμμόχωστος [δύο διαφορετικά /ο/ και δύο /μ/ ενώ προφέρεται ένα] [/ι/: ι, η, υ, οι, ει, υι] [ομοίως /ε/]

  Αυλίδα - αυτοδιοίκηση [αυ = αβ ή αφ ]

ου, μπ, ντ, γκ, τσ, τζ  [1 φών. = 2 γράμ.]

Ξενοφώντας -  [2 φών./κς/ = 1 γράμ.] [ομοίως το "ψ"]

Φάσεις ανάπτυξης γνώσεων για ανάγνωση και γραφή

Frith, U. (1985). Beneath the surface of developmental dyslexia. Στο K. E. Patterson, J. C. Marshall & M. Coltheart (Επιμ.) Surface dyslexia: Neurological and cognitive studies of phonological reading (301-330). London: Lawrence Erlbaum.

Η Θεματική Ενότητα Γλώσσα διαρθρώνεται σε τρεις υποενότητες, οι οποίες αλληλοεπιδρούν και αλληλοσυμπληρώνονται:

α) Προφορική Επικοινωνία. Στοχεύει:

β) Γραπτή Επικοινωνία. Στοχεύει:

γ) Πολυγλωσσική Επικοινωνία. Στοχεύει:

στην ενθάρρυνση της χρήσης των γλωσσών κατά την κατανόηση

κριτικός γραμματισμός ------ πολυτροπικότητα

• Ενίσχυση της επικοινωνιακής ικανότητας των παιδιών στην γλώσσα του σχολείου (και στη γλώσσα του σπιτιού)
• Ανάδειξη της πολυτροπικότητας στην επικοινωνία
• Ενίσχυση του κριτικού γραμματισμού
• Καλλιέργεια της φιλαναγνωσίας
• Γνωριμία με τον κώδικα (φωνημική επίγνωση, γνώση των γραμμάτων, τονισμός, σημεία στίξης)
• Συνεργασία με την οικογένεια

Αξιολόγηση

Σκοπός της αξιολόγησης: η βελτίωση του κλίματος του νηπιαγωγείου και της (πολύπλευρης και σύνθετης) μάθησης που συμβαίνει σε αυτό, η "καλοπέραση" (school well-being - σχολική ευημερία) των παιδιών

α) αξιολόγηση του συστήματος (αναλυτικό πρόγραμμα, υποδομές, δυνατότητες) [π.χ. Γωνιά βιβλιοθήκης, λειτουργικά ενταγμένος έντυπος λόγος στο περιβάλλον, δράσεις ανάπτυξης της φιλαναγνωσίας, συνεργασία με γονείς, υποστήριξη από ειδικούς (ψυχολόγους, λογοθεραπευτές, εργασιοθεραπευτές, διαιτολόγους)]

β) αξιολόγηση συγκεκριμένων πρακτικών: επίτευξη ή μη επίτευξη στόχων [ΣΥΝΕΠΩΣ: Είναι σημαντικό οι στόχοι να είναι διατυπωμένοι με σαφήνεια και τρόπο που να επιτρέπει την αξιολόγησή τους. Με άλλα λόγια να μην είναι αφηρημένοι]

γ) αξιολόγηση εμπλεκομένων προσώπων: νηπιαγωγών - μαθητών - προϊσταμένων - συμβούλων [π.χ. ημερολόγιο σχολικής ζωής, portfolio μαθητών]

Για να προβώ σε αξιολόγηση πρέπει να γνωρίζω γιατί αξιολογώ, τι αξιολογώ, ποιους αξιολογώ

ΣΤΟΧΟΙ ΓΙΑ ΤΗ ΓΛΩΣΣΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΕΝΙΣΧΥΣΗ ΤΟΥ ΠΡΩΤΟΥ ΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΥ ΣΤΟ ΝΗΠΙΑΓΩΓΕΙΟ

Τα δέκα θεμέλια του γραμματισμού (Jones, M. & Christensen, A. (2023). Constructing Strong Foundations of Early Literacy. Routledge.)

1.Προφορική γλώσσα/ επικοινωνία

2. Λεξιλόγιο και γνώσεις υποβάθρου

3. Γνώσεις για τα βιβλία (εμπειρίες, κίνητρα, συμβάσεις, έννοιες)

4. Φωνολογική και φωνημική επίγνωση

5 - 6. Γνώση αλφαβήτου και ήχων των γραμμάτων - Έννοιες έντυπου λόγου

7 - 8 Αναδυόμενη ανάγνωση -  Αναδυόμενη γραφή

9. Θετικές διαθέσεις για τη μάθηση του γραπτού λόγου

10. Εκτελεστική λειτουργία [Όρος ομπρέλα: περιλαμβάνει πολλές δεξιότητες, βασικές (όπως προγραμματισμός, οργάνωση και παρακολούθηση) και πιο σύνθετες νοητικές δεξιότητες που χρησιμοποιούμε για να διαχειριστούμε τις σκέψεις, τα συναισθήματα και τις συμπεριφορές μας για να πετύχουμε τους στόχους μας] 

> Εργαζόμενη μνήμη

> Γνωστική ευελιξία (εναλλαγή μεταξύ ιδεών ή δραστηριοτήτων ·  αναθεώρηση στόχων/σχεδίων· μετατόπιση (π.χ. από τα μαθηματικά στον κύκλο του χρόνου)

> Αυτοέλεγχος

Πάνω σε αυτά τα θεμέλια στηρίζεται όλη η μάθηση (όχι μόνο η μάθηση της ανάγνωσης και της γραφής) που θα ακολουθήσει. Η επικοινωνία, η γλώσσα και ο γραμματισμός είναι προϋπόθεση για κάθε άλλη μάθηση και για τον λόγο αυτό είναι καθοριστικοί παράγοντες για τη σχολική πορεία και επιτυχία των μαθητών κι επηρεάζουν όλη τη μετέπειτα ζωή τους. Οι νηπιαγωγοί είμαστε αυτοί που ενισχύουν τα θεμέλια. Συνειδητοποιούμε την ευθύνη του επαγγέλματος / λειτουργήματος αυτού;

ΟΙ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΜΟΥ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΑΠΕΥΘΥΝΟΝΤΑΙ ΣΕ ΟΛΑ ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ

Παιδιά που ζουν σε ευάλωτα κοινωνικά περιβάλλοντα (φτώχεια ή κίνδυνος για φτώχεια, συναισθηματικά φορτισμένα, απομονωμένα, πολιτισμικές ή θρησκευτικές σέχτες κτλ.)

Παιδιά με μεταναστευτική ή προσφυγική ιστορία

Παιδιά με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες