Μύθος και Τελετουργία στην Αρχαία Ελλάδα
Ευφημία Καρακάντζα
Με το μάθημα επιχειρούνται ερμηνευτικές προσεγγίσεις στους αρχαίους ελληνικούς μύθους και μελετώνται βασικές πτυχές της θρησκείας και τελετουργίας των αρχαίων Ελλήνων. Το πρώτο μέρος του μαθήματος εξετάζει τον θεωρητικό / ερμηνευτικό λόγο που παρήχθη για τους αρχαίους ελληνικούς μύθους τον 20ο αιώνα. Το δεύτερο μέρος διατρέχει σημαντικές πτυχές της θρησκείας των αρχαίων Ελλήνων και των ιερουργιών τους.
Λιγότερα
Με το μάθημα επιχειρούνται ερμηνευτικές προσεγγίσεις στους αρχαίους ελληνικούς μύθους και μελετώνται βασικές πτυχές της θρησκείας και τελετουργίας των αρχαίων Ελλήνων. Το πρώτο μέρος του μαθήματος εξετάζει τον θεωρητικό / ερμηνευτικό λόγο που παρήχθη για τους αρχαίους ελληνικούς μύθους τον 20ο αιώνα. Το δεύτερο μέρος διατρέχει σημαντικές πτυχές της θρησκείας των αρχαίων Ελλήνων και των ιερουργιών τους.
Με το μάθημα επιχειρούνται ερμηνευτικές προσεγγίσεις στους αρχαίους ελληνικούς μύθους και μελετώνται βασικές πτυχές της θρησκείας και τελετουργίας των αρχαίων Ελλήνων. Το πρώτο μέρος του μαθήματος εξετάζει τον θεωρητικό / ερμηνευτικό λόγο που παρήχθη για τους αρχαίους ελληνικούς μύθους τον 20ο αιώνα. Το δεύτερο μέρος διατρέχει σημαντικές πτυχές της θρησκείας των αρχαίων Ελλήνων και των ιερουργιών τους.
Περίγραμμα
Περιεχόμενο μαθήματος (Syllabus)
- Ορισμός της έννοιας του 'μύθου'
- Τελετουργική Σχολή του Κέμπριτζ
- Λειτουργική ερμηνεία του μύθου
- Τελετουργίες αίματος και πυράς
- Η βία και το ιερό
- Ο μύθος του Οιδίποδα
- Φροϋδική ερμηνεία του μύθου
- Συμβιωτική φάση και αγωνία του αποχωρισμού στον μύθο
- Υικές αντιδράσεις στην μητρική απειλή στον μύθο
- Δομική ανάλυση του μύθου
- Γαλλική Σχολή ερμηνείας του μύθου
- Διόνυσος - Ανθεστήρια
Προτεινόμενα συγγράμματα
Burket, W., Αρχαία Ελληνική Θρησκεία, εκδ. Καρδαμίτσα, Αθήνα 1993.
Βιβλιογραφία
Bremmer, J., (επιμ.), «Oedipus and the Greek Oedipus complex», Interpretation of Greek Mythology, Λονδίνο 1988, 41-59.
Burkert, W., Ελληνική Μυθολογία και Τελετουργία. Δομή και Ιστορία, μτφρ. Η. Ανδρεάδη, Αθήνα 21997.
Burkert, W., «Jason, Hypripyle and new fire at Lemnos. A study in myth and ritual », Classical Quarterly 20 (1970), 1-16.
Buxton, R., Όψεις του Φαντασιακού στην Αρχαία Ελλάδα, μτφρ. Τ. Τυφλόπουλος, επιμ. Δ. Ι. Ιακώβ, Θεσσαλονίκη 2002 [1979].
Caldwell, R. S., «Selected bibliography on psychoanalysis and classical studies », Arethusa 7.1 (1974), 115-34.
Caldwell, R. S., «The psychoanalytic interpretation of Greek myth» στο L. Edmunds (επιμ.) Approaches to Greek Myth, Βαλτιμόρη 1990, 342-89.
Caldwell, R. S., Hesiod? s Theogony with an Interpretative Essay: The Psychology of the Succession Myth, Κέμπριτζ ΜΑ 1987.
Caldwell, R. S., The Origin of the Gods. Psychoanalytic Study of Greek Theogonic Myth, Οξφόρδη 1989.
Cornford, F. M., «The origin of the Olympic games», στο Harrison 1962 [1926].
Cornford, F. M., Η αττική κωμωδία. Μτφρ. Λ. Ζενάκος, Αθήνα 1972 [1914].
Dawe, R. D., Sophocles: Oedipus Rex, Cambridge, 1984.
Detienne, M., Η Ανακάλυψη της Μυθολογίας, μτφρ. Μ. Ι. Γιόση, Αθήνα 1995.
Dodds, E. R., ?On Misunderstanding Oedipus Rex?, Greece & Rome 13, Cambridge University Press, 1966, 37-49.
Edmunds, L. (επιμ.), Approaches to Greek Myth, Βαλτιμόρη 1990.
Felman, S., Jacques Lacan and the Adventure of Insight. Cambridge, 1987.
Freud S., Τέχνη και Ψυχανάλυση, μτφρ. Κ. Μηλτιάσης, εκδ. Κοροντζής, Αθήνα 2005.
Freud, S., Civilization, Society and Religion: Group Psychology, Civilization and its Discontents and other Works. Standard Edition, τ. 12, Λονδίνο 1985.
Freud, S., Introductory Lectures on Psychoanalysis. A Course of Twenty Eight Lectures Delivered at the University of Vienna. Standard Edition, τ. 15-16, Λονδίνο 1970 [1922]).
Freud, S., Η ερμηνεία των ονείρων, μτφρ. Λ. Αναγνώστου, Αθήνα 1993 [Λονδίνο 1900].
Freud, S., Τρεις πραγματείες για την θεωρία της σεξουαλικότητας, μτφρ. Β. Νικολούδη, Αθήνα 1999 [Λονδίνο 1905].
Girard, R., Κεκρυμμένα από καταβολής, μτφρ. Κ.Ι. Γκότσης, Αθήνα 1994 [Παρίσι 1978].
Girard, R., Το εξιλαστήριο θύμα. Η βία και το ιερό, μτφρ. Κ. Παπαγιώργης, Αθήνα 1991 [Παρίσι,1972].
Harrison, J., Prolegomena to the Study of Greek Religion. Κέμπριτζ 31922 [1903]
Καρακάντζα, Ε.Δ., Αρχαίοι Ελληνικοί Μύθοι. Ο θεωρητικός λόγος του 20ου αι. για την φύση και την ερμηνεία τους, εκδ. Μεταίχμιο, Αθήνα 2004.
Karakantza, E.D., «In quest of the Father in the narratives of origin and movement in Oedipus Tyrannus», στο MΕTIS, Revue de anthropologie du monde grec ancien, n.s 9 (2011), 149-164.
Kirk, G. S., «Aetiology, ritual, charter: three equivocal terms in the study of myths», Yale Classical Studies 22 (1972), 83-102.
Kirk, G. S., Myth: Its Meaning and Functions in Ancient and Other Cultures, Κέμπριτζ 1970.
Kirk, G. S., The Nature of Greek Myths. Λονδίνο 1974.
Kluckhohn, C., «Myth and Rituals. A general theory», Harvard Theological Review 35 (1942), 45-79.
Lacan, J., Ecrits: A Selection, trans. A. Sheridan, London, 2001.
Lacan, J., Le Seminaire, Livre II: Le Moi dans la Theorie de Freud et dans la Technique de la Psychanalyse, Paris, 1978.
Levi-Strauss, C., Μύθος και Νόημα, μτφρ. Β. Αθανασόπουλος, Αθήνα 1986.
Murray, G., Five Stages on Greek Religion, Οξφόρδη 1925.
Propp, V., Μορφολογία του παραμυθιού, μτφρ. Α. Παρίση, Αθήνα 1987 [1928].
Slater, F. E., «The Greek family in history and myth», Arethusa 7.1 (1974), 9-44.
Slater, F. E., The Glory of Hera. Greek Mythology and the Greek Family, Βοστόνη 1968.
Van Gennep, A., Le rites de passage, Παρίσι 1909.
Vernant, J.P., «Ο ''Οιδίπους'' χωρίς το σύμπλεγμα» στο J.P. Vernant & P. Vidal ? Naquet, Μύθος και τραγωδία στην αρχαία Ελλάδα, 1ος τόμ., Αθήνα 1988, 89-116 [Παρίσι 1972, 75-98]
Vernant, J.-P., Μύθος και σκέψη στη αρχαία ελλάδα, μτφρ Σ. Γεωργιάδη, Θεσσαλονίκη 1975.
Vidal - Naquet, P., «Ο Φιλοκτήτης του Σοφοκλη και η εφηβεία», στο J.-P. Vernant & P. Vidal - Naquet, Μύθος και τραγωδία στην αρχαία Ελλάδα, 1ος τόμ., Αθήνα 1988, 183-211 [(1971), 623-38].
Whitman, C. H., Sophocles. A Study in heroic Humanism, Cambridge, 1951.
Winnington-Ingram, R. P., Sophocles; An Interpretation, Cambridge, 1980.
Μαθησιακοί στόχοι
Οι φοιτητές αναμένεται να κατανοήσουν και να εξοικειωθούν με την έννοια της φύσης του μύθου και με τα σύγχρονα μεθοδολογικά εργαλεία ερμηνείας των αρχαίων ελληνικών μύθων, όπως προτάθηκαν από την σύγχρονη επιστήμη της μυθολογίας (οριοθέτηση της φύσης του μύθου, λειτουργία του μύθου, σχολές ερμηνείας: τελετουργική, λειτουργική, ψυχαναλυτική, δομική). Επίσης, προσεγγίζονται οι βασικές όψεις της τελετουργίας και των εορτών των αρχαίων Ελλήνων.
- Ορισμός της έννοιας του 'μύθου'
- Τελετουργική Σχολή του Κέμπριτζ
- Λειτουργική ερμηνεία του μύθου
- Τελετουργίες αίματος και πυράς
- Η βία και το ιερό
- Ο μύθος του Οιδίποδα
- Φροϋδική ερμηνεία του μύθου
- Συμβιωτική φάση και αγωνία του αποχωρισμού στον μύθο
- Υικές αντιδράσεις στην μητρική απειλή στον μύθο
- Δομική ανάλυση του μύθου
- Γαλλική Σχολή ερμηνείας του μύθου
- Διόνυσος - Ανθεστήρια
Burket, W., Αρχαία Ελληνική Θρησκεία, εκδ. Καρδαμίτσα, Αθήνα 1993.
Bremmer, J., (επιμ.), «Oedipus and the Greek Oedipus complex», Interpretation of Greek Mythology, Λονδίνο 1988, 41-59.
Burkert, W., Ελληνική Μυθολογία και Τελετουργία. Δομή και Ιστορία, μτφρ. Η. Ανδρεάδη, Αθήνα 21997.
Burkert, W., «Jason, Hypripyle and new fire at Lemnos. A study in myth and ritual », Classical Quarterly 20 (1970), 1-16.
Buxton, R., Όψεις του Φαντασιακού στην Αρχαία Ελλάδα, μτφρ. Τ. Τυφλόπουλος, επιμ. Δ. Ι. Ιακώβ, Θεσσαλονίκη 2002 [1979].
Caldwell, R. S., «Selected bibliography on psychoanalysis and classical studies », Arethusa 7.1 (1974), 115-34.
Caldwell, R. S., «The psychoanalytic interpretation of Greek myth» στο L. Edmunds (επιμ.) Approaches to Greek Myth, Βαλτιμόρη 1990, 342-89.
Caldwell, R. S., Hesiod? s Theogony with an Interpretative Essay: The Psychology of the Succession Myth, Κέμπριτζ ΜΑ 1987.
Caldwell, R. S., The Origin of the Gods. Psychoanalytic Study of Greek Theogonic Myth, Οξφόρδη 1989.
Cornford, F. M., «The origin of the Olympic games», στο Harrison 1962 [1926].
Cornford, F. M., Η αττική κωμωδία. Μτφρ. Λ. Ζενάκος, Αθήνα 1972 [1914].
Dawe, R. D., Sophocles: Oedipus Rex, Cambridge, 1984.
Detienne, M., Η Ανακάλυψη της Μυθολογίας, μτφρ. Μ. Ι. Γιόση, Αθήνα 1995.
Dodds, E. R., ?On Misunderstanding Oedipus Rex?, Greece & Rome 13, Cambridge University Press, 1966, 37-49.
Edmunds, L. (επιμ.), Approaches to Greek Myth, Βαλτιμόρη 1990.
Felman, S., Jacques Lacan and the Adventure of Insight. Cambridge, 1987.
Freud S., Τέχνη και Ψυχανάλυση, μτφρ. Κ. Μηλτιάσης, εκδ. Κοροντζής, Αθήνα 2005.
Freud, S., Civilization, Society and Religion: Group Psychology, Civilization and its Discontents and other Works. Standard Edition, τ. 12, Λονδίνο 1985.
Freud, S., Introductory Lectures on Psychoanalysis. A Course of Twenty Eight Lectures Delivered at the University of Vienna. Standard Edition, τ. 15-16, Λονδίνο 1970 [1922]).
Freud, S., Η ερμηνεία των ονείρων, μτφρ. Λ. Αναγνώστου, Αθήνα 1993 [Λονδίνο 1900].
Freud, S., Τρεις πραγματείες για την θεωρία της σεξουαλικότητας, μτφρ. Β. Νικολούδη, Αθήνα 1999 [Λονδίνο 1905].
Girard, R., Κεκρυμμένα από καταβολής, μτφρ. Κ.Ι. Γκότσης, Αθήνα 1994 [Παρίσι 1978].
Girard, R., Το εξιλαστήριο θύμα. Η βία και το ιερό, μτφρ. Κ. Παπαγιώργης, Αθήνα 1991 [Παρίσι,1972].
Harrison, J., Prolegomena to the Study of Greek Religion. Κέμπριτζ 31922 [1903]
Καρακάντζα, Ε.Δ., Αρχαίοι Ελληνικοί Μύθοι. Ο θεωρητικός λόγος του 20ου αι. για την φύση και την ερμηνεία τους, εκδ. Μεταίχμιο, Αθήνα 2004.
Karakantza, E.D., «In quest of the Father in the narratives of origin and movement in Oedipus Tyrannus», στο MΕTIS, Revue de anthropologie du monde grec ancien, n.s 9 (2011), 149-164.
Kirk, G. S., «Aetiology, ritual, charter: three equivocal terms in the study of myths», Yale Classical Studies 22 (1972), 83-102.
Kirk, G. S., Myth: Its Meaning and Functions in Ancient and Other Cultures, Κέμπριτζ 1970.
Kirk, G. S., The Nature of Greek Myths. Λονδίνο 1974.
Kluckhohn, C., «Myth and Rituals. A general theory», Harvard Theological Review 35 (1942), 45-79.
Lacan, J., Ecrits: A Selection, trans. A. Sheridan, London, 2001.
Lacan, J., Le Seminaire, Livre II: Le Moi dans la Theorie de Freud et dans la Technique de la Psychanalyse, Paris, 1978.
Levi-Strauss, C., Μύθος και Νόημα, μτφρ. Β. Αθανασόπουλος, Αθήνα 1986.
Murray, G., Five Stages on Greek Religion, Οξφόρδη 1925.
Propp, V., Μορφολογία του παραμυθιού, μτφρ. Α. Παρίση, Αθήνα 1987 [1928].
Slater, F. E., «The Greek family in history and myth», Arethusa 7.1 (1974), 9-44.
Slater, F. E., The Glory of Hera. Greek Mythology and the Greek Family, Βοστόνη 1968.
Van Gennep, A., Le rites de passage, Παρίσι 1909.
Vernant, J.P., «Ο ''Οιδίπους'' χωρίς το σύμπλεγμα» στο J.P. Vernant & P. Vidal ? Naquet, Μύθος και τραγωδία στην αρχαία Ελλάδα, 1ος τόμ., Αθήνα 1988, 89-116 [Παρίσι 1972, 75-98]
Vernant, J.-P., Μύθος και σκέψη στη αρχαία ελλάδα, μτφρ Σ. Γεωργιάδη, Θεσσαλονίκη 1975.
Vidal - Naquet, P., «Ο Φιλοκτήτης του Σοφοκλη και η εφηβεία», στο J.-P. Vernant & P. Vidal - Naquet, Μύθος και τραγωδία στην αρχαία Ελλάδα, 1ος τόμ., Αθήνα 1988, 183-211 [(1971), 623-38].
Whitman, C. H., Sophocles. A Study in heroic Humanism, Cambridge, 1951.
Winnington-Ingram, R. P., Sophocles; An Interpretation, Cambridge, 1980.
Οι φοιτητές αναμένεται να κατανοήσουν και να εξοικειωθούν με την έννοια της φύσης του μύθου και με τα σύγχρονα μεθοδολογικά εργαλεία ερμηνείας των αρχαίων ελληνικών μύθων, όπως προτάθηκαν από την σύγχρονη επιστήμη της μυθολογίας (οριοθέτηση της φύσης του μύθου, λειτουργία του μύθου, σχολές ερμηνείας: τελετουργική, λειτουργική, ψυχαναλυτική, δομική). Επίσης, προσεγγίζονται οι βασικές όψεις της τελετουργίας και των εορτών των αρχαίων Ελλήνων.
Στην ενότητα αυτή παρουσιάζονται οι διάφοροι ορισμοί που έχουν δοθεί στο περιεχόμενο της έννοιας ''μύθος'', η καταγωγή και η λειτουργία του στο πλαίσιο μιας ορισμένης κοινωνίας, η διαφοροποίησή του από άλλα συγγενικά είδη ( θρύλος, παραμύθι ) καθώς και η διάκρισή του από την ιστοριογραφία.
Παρουσίαση της τελετουργικής προσέγγισης των αρχαιοελληνικών μύθων («Σχολή του Κέμπριτζ»).
Μελετάται η μετεξέλιξη της Σχολής του Κέμπριτζ σε λειτουργική σχολή.
Περιγραφή και ερμηνεία του περιεχομένου της θυσίας και της σημασίας της για τους θεούς και τους ανθρώπους στην αρχαία ελληνική κοινωνία. Έμφαση στις τελετουργίες του αίματος και της πυράς.
Παρουσιάζεται η θεσμοθέτηση της βίας εντός της επίσημης ιδεολογίας της αρχαίας ελληνικής κοινωνίας και αναλύεται πώς ο τελετουργικά επαναλαμβανόμενος φόνος (θυσία) κρατά την βία έξω από τα όρια της κοινωνίας. Αναφορά στην θυσιαστική κρίση (R. Girard).
Μελετάται η τελετουργία του φαρμακού και παρουσιάζονται τα βασικά σημεία του μύθου του Οιδίποδα του Σοφοκλή.
Παρουσιάζεται η φροϋδική ερμηνεία για την προσέγγιση των αρχαιοελληνικών μύθων και η εφαρμογή των φροϋδικών απόψεων στην διαμόρφωση του ψυχικού κόσμου του ανθρώπου στη γένεση και διαμόρφωση των μύθων. Αναγιγνώσκονται ψυχικές λειτουργίες, όπως αυτές της απώθησης, μετάθεσης, προβολής και το φαινόμενο του οιδιπόδειου συμπλέγματος.
Στην ενότητα αυτή παρουσιάζονται οι έννοιες της συμβιωτικής σύγχυσης, της φάσης του αποχωρισμού και του φόβου του ευνουχισμού και η εφαρμογή τους σε χαρακτηριστικά παραδείγματα μύθων από την ησιόδεια Θεογονία.
Ολοκληρώνεται η παρουσίαση της φροϋδικής ερμηνείας με την αναφορά στον τρόπο αντίδρασης των υιών στην απειλή της μητέρας. Η θεωρία εφαρμόζεται στα μυθολογικά παραδείγματα του Ορέστη, του Ηφαίστου, του Δία, του Διονύσου και του Ηρακλή.
Εξετάζονται οι βασικές αρχές της δομικής ανάλυσης των αρχαίων ελληνικών μύθων και παρουσιάζονται οι διαφορετικές ερμηνείες του μύθου του Οιδίποδα κατά τον 20ο αιώνα, όπως διατυπώθηκαν από τους Freud, Vernant, Levi-Strauss, Dodds και Lacan.
Παρουσιάζεται η ερμηνευτική προσέγγιση του μύθου των γενών (Έργα και ημέραι, στ. 106-201) από τον J.-P. Vernant με την βοήθεια σχηματικής απεικόνισης.
Η ενότητα μελετά την καταγωγή του Διονύσου και το περιεχόμενο της λατρείας του. Ιδιαίτερη έμφαση αποδίδεται στην γιορτή των Ανθεστηρίων και στην σημασία καθεμιάς από τις τρεις ημέρες που την αποτελούν (Πιθοίγια, Χόες, Χύτροι).
Ανακεφαλαιωτική ενότητα.
Ανοικτό Ακαδ. Μάθημα
Αρ. Επισκέψεων : 0
Αρ. Προβολών : 0
