Ο John Kounios, Ελληνοαμερικανόςς που γεννήθηκε στη Νέα Υόρκη από γονείς που κατάγονται από τη Μυτιλήνη, και ο συνεργάτης του Mark Beeman έχουν ερευνήσει μακροπρόθεσμα τη δημιουργικότητα και τον τρόπο που απεικονίζεται στον εγκέφαλο. Οι τεχνικές που παρουσιάζονται σε αυτό το βιβλίο έχουν βασιστεί σε μεγάλο βαθμό στα αποτελέσματα των ερευνών τους. Οι παράγοντες που κατά τους ερευνητές ευνοούν την ύπαρξη της Στιγμής Εύρηκα!, της διορατικότητας και της ιδέας, είναι η αρχική διάθεση, η προσοχή και ο γνωστικός έλεγχος.
Η θετική διάθεση είναι εξαιρετικά σημαντική για την άντληση ιδεών από τον κόσμο των ιδεών, παρ’ όλα αυτά, κάτω από πίεση, όπως και κατάθλιψη, πολλές φορές βρίσκονται λύσεις σε προβλήματα ακριβώς γιατί καταλαβαίνει κάποιος τους μηχανισμούς της πραγματικότητας. Γενικά, έχει αποδειχτεί πραγματικά ότι η καλή διάθεση σε εργασιακούς χώρους αυξάνει τη δημιουργικότητα και την παραγωγικότητα καθώς δεν εμμένει σε προβλήματα, δομές και δόγματα. Επίσης, αν η εύρεση ιδέας και λύσης ευνοεί την ευφορία, αυτό σημαίνει ότι όσο περισσότερο δημιουργικός είναι κάποιος, τόσο περισσότερο βρίσκεται σε καλή διάθεση και ευφορία με αποτέλεσμα να γίνεται ακόμα πιο δημιουργικός.
Η διάθεση σε συνδυασμό με την εστιασμένη προσοχή και τον γνωστικό έλεγχο αυξάνει τις πιθανότητες για Στιγμές Εύρηκα!. Αν το δούμε από την αντίθετη οπτική γωνία, δηλαδή τι συμβαίνει σε καταστάσεις πίεσης και άγχους, συμβαίνει ακριβώς το αντίθετο. Δηλαδή η πίεση του άγχους δημιουργεί καταστάσεις τούνελ, κατευθύνοντας μονόδρομα τις εγκεφαλικές λειτουργίες, που πολλές φορές βοηθά την αύξηση της εστίασης της προσοχής και τη συμπίεση της διεύρυνσης της επεξεργασίας της πληροφορίας. Με άλλα λόγια, οι καταστάσεις άγχους και επιβίωσης (fight or flight) εστιάζουν την προσοχή, επειδή αυτή ήταν απαραίτητη σε προηγούμενες εποχές σε καταστάσεις κινδύνου, όπως για παράδειγμα πρωτογονικά στην επίθεση από ένα λιοντάρι. Άρα προτείνονται δυο είδη προσοχής, της προσοχής προς το εξωτερικό περιβάλλον, η οποία αυξάνεται με το άγχος, και της εσωτερικής προσοχής στη συνείδηση της κατάστασης ενός ατόμου, η οποία μειώνεται με το άγχος. Παρ’ όλα αυτά, ο γνωστικός έλεγχος του νου μας μπορεί να ελέγξει και να κατευθύνει τον ίδιο τον νου σε θετικές καταστάσεις, ώστε να μπορεί να λειτουργεί στην εξωτερική και εσωτερική προσοχή και να προετοιμάζει τη διορατικότητα. Άρα μαζί με την έρευνα για τη δημιουργικότητα είναι σημαντική η έρευνα για την προσοχή και τον έλεγχο του νου, καθώς είναι αλληλοεπηρεαζόμενες και συμπληρωματικές.
Η εσωτερική δημιουργικότητα και διεύρυνση της προσοχής (χαλαρές συνδέσεις στους νευρώνες) κατευθύνεται προς τη Στιγμή Εύρηκα! και η εξωτερική δημιουργικότητα και εστίαση της προσοχής (ισχυρές συνδέσεις στους νευρώνες) προς τη λύση προβλημάτων. Το απρόσμενο και η τυχαία ανακάλυψη (serendipity) συμβαίνει όταν ένα άτομο, ενώ βρίσκεται σε κατάσταση απόλυτης εσωτερικής προσοχής, έχει αρκετά χαλαρές συνδέσεις, ώστε ένα εξωτερικό ερέθισμα να περάσει από τον εξωτερικό χώρο και να συνδεθεί με τις υπάρχουσες σχέσεις. Τα πολύ δημιουργικά άτομα μπορούν να ελέγχουν τη σκέψη τους και να αλλάζουν κατά βούληση τις νοητικές τους λειτουργίες, προκειμένου να ανταποκρίνονται στην περίσταση. Και μόνο η γνώση της ύπαρξης αυτών των διαφορετικών λειτουργιών για τη διεύρυνση και εστίαση της προσοχής κατά βούληση για την παραγωγή νέων πρωτότυπων ιδεών και λύσεων, από μόνη της, βοηθά στον έλεγχο αυτό.
Η αναμενόμενη ερώτηση είναι: Μπορεί κάποιος να διεγείρει συνειδητά τη Στιγμή Εύρηκα! όποτε το θελήσει ή σε συγκεκριμένο χρόνο; Οι Kounios & Beeman παρουσιάζουν πορίσματα ερευνών που αποδεικνύουν ότι κάποιος πραγματικά μπορεί να διεγείρει συνειδητά τη Στιγμή Εύρηκα!. Η υπάρχουσα τεχνολογία ανήκει στη Λίθινη Εποχή όσον αφορά τις έρευνες για τον εγκέφαλο, παρ’ όλα αυτά μπορεί να απεικονίσει τις διαφορετικές καταστάσεις του νου και τη διαδικασία της Στιγμή Εύρηκα! μέσω των εγκεφαλογραφημάτων και των αλλαγών στην φυσιολογία (π.χ. επιτάχυνση αναπνοής και εφίδρωση). Αυτό σημαίνει ότι υπάρχει η δυνατότητα να κατασκευαστούν νέες τεχνικές δημιουργικότητας (όπως προτείνεται σε αυτό το βιβλίο από τη συγγραφέα), όπως και η δυνατότητα να κατασκευαστούν εργαλεία, καπέλα σκέψης για παράδειγμα (ανάλογα με τα εργαλεία που έχουμε για το σώμα, σαν όργανα γυμναστικής για τον νου), που θα μπορούν να διεγείρουν τον εγκέφαλο για την παραγωγή ιδεών και λύσεων, ανάλογα με την υπάρχουσα ανάγκη και περίπτωση. Ίσως και κάποτε να μπορούν να κατασκευαστούν φάρμακα και ενισχυτικά διατροφής προς αυτήν την κατεύθυνση.
Για να βρεθούν λύσεις σε προβλήματα θα πρέπει κάποιος να εμβυθιστεί στο πρόβλημα, να το καταλάβει βαθύτατα, για να βρει τη λύση. Μια νέα ιδέα χρειάζεται διεύρυνση και εσωτερίκευση προσοχής, χωρίς να υπάρχει κρίση για αξιολόγηση και επιλογή, και βέβαια καλή διάθεση για λύση έξω από το κουτί. Κάποια άτομα που ζουν συνεχώς σε κατάσταση διεύρυνσης προσοχής, κάποιες φορές θα πρέπει λίγο να αγχωθούν —με την τρέχουσα έννοια του δημιουργικού άγχους—, για να βρουν τη λύση που χρειάζονται.
Η δημιουργικότητα, λοιπόν, είναι μια ιδιαίτερα σύνθετη ανθρώπινη συμπεριφορά. Προς το παρόν, αν θέλει κάποιος να παράγει νέες πρωτότυπες ιδέες και λύσεις, η χαλάρωση με ένα ντους, ένας περίπατος στο δάσος ή μια βόλτα στη θάλασσα, η κουβέντα με τους φίλους χωρίς να κρίνεται η συζήτηση, ακόμα και η επίτηδες επιδίωξη αγχώδεις καταστάσεις. Κατ’ αυτήν την έννοια το να επιστρέψει κάποιος στην Ελλάδα σε περίοδο δημιουργικής ασάφειας, μπορεί να βοηθήσει να συγκεντρώσει τη σκέψη του. Αν θα ήθελε να βρει τη λύση χρησιμοποιώντας συγκεκριμένες τεχνικές που αναφέρονται σε αυτό το βιβλίο, καλό είναι να έχει και έναν καφέ δίπλα του.
Από το βιβλίο των ερευνητών Kounios και Beeman The Eureka Factor, η Στιγμή Εύρηκα! Εκδόσεις Γκότση, Πάτρα. http://gotsis.net.gr/book.php?id=580a08a816837