Εμπόδια στη Δημιουργικότητα

Παρόλο που η δημιουργικότητα είναι ένα καθολικό ανθρώπινο χαρακτηριστικό, υπάρχουν εμπόδια που προέρχονται από το εξωτερικό περιβάλλον του ατόμου είτε από τον ίδιο του τον εαυτό. Οι κυριότεροι ανασταλτικοί παράγοντες, κατά τον Παρασκευόπουλο είναι:

1. Ο αρχικός προγραμματισμός του ατόμου και η «συμ–μόρφωση»: Το ευρύτερο κοινωνικό περιβάλλον και το σχολείο «συμ–μορφώνει» το άτομο ώστε να αποτελέσει ενεργό τμήμα ενός συγκεκριμένου κοινωνικο–πολιτισμικού περιβάλλοντος στην καθορισμένη στιγμή. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα οι παρούσες ικανότητες και δεξιότητες να μην έχουν εφαρμογή στο μελλοντικό περιβάλλον ιδιαίτερα στην περίοδο αυτή των διαρκών και μεγάλων αλλαγών. Το δημιουργικό άτομο θα πρέπει λοιπόν να μην επηρεάζεται αλλά να εστιάζει στην προσωπική του ανάγκη για δημιουργία και αναζήτηση του καινούριου.
2. Προηγούμενες συνήθειες και δόγματα: Οι ιδέες και οι λύσεις σε προβλήματα επηρεάζονται από τις προηγούμενες εμπειρίες και τα βιώματα του κάθε ατόμου. Πολλές φορές ένα δημιουργικό άτομο επικεντρώνεται σε μια λύση ή μοτίβο που έχει αποδειχθεί ότι δουλεύει και αποτελεί πραγματικό και συναισθηματικό κεφάλαιο για τον ενήλικα. Έτσι αυτοματοποιείται και προσφέρει την «έτοιμη» λύση στην αντιμετώπιση παρόμοιων προβλημάτων, εγκλωβίζοντας το άτομο σε προηγούμενες συνήθειες και μοτίβα.
3. Επικράτηση ενός ημισφαιρίου του εγκεφάλου: Η φαντασία και οι νέες ιδέες υπάρχουν σε μεγάλο βαθμό στα παιδιά και μετά χάνονται καθώς το εκπαιδευτικό σύστημα επιβάλλει την ανάπτυξη της λογικής κριτικής σκέψης. Περισσότερο από ποτέ στην ιστορία της ανθρωπότητας υπάρχει η ανάγκη για ανάπτυξη και εξέλιξη και των προσεγγίσεων για αρμονική και ισόρροπη ανάπτυξη όλων των δημιουργικών νοητικών λειτουργιών.
4. Έλλειψη εμπιστοσύνης στις δημιουργικές ικανότητες: Η δημιουργία παράγει πολλά αποτελέσματα που πολλές φορές δεν εμπίπτουν στον μέσο όρο και έχουν μεγάλο ποσοστό αποτυχίας. Έτσι ένα δημιουργικό άτομο μπορεί να έχει πολλές αποτυχημένες προσπάθειες και πλέον να έχει χαμηλή αυτοεκτίμηση ή στην αντίθετη περίπτωση να βιώνει αδικία. Σύμφωνα με τον Παρασκευόπουλο, η παραίτηση από τη δημιουργία οδηγεί στη λειτουργική αχρηστία του ατόμου.
5. Φόβος σφαλμάτων και γελοιοποίησης: Η αξιολόγηση ενός ατόμου από το κοινό ως επιτυχημένο, αποτυχημένο ή ακόμα και η σαρκαστική αντιμετώπιση δημιουργούν συγκρούσεις στο άτομο που το εμποδίζουν να εκφραστεί και γίνεται τελικά αντιδημιουργικό και αντιπαραγωγικό. Σύμφωνα με τον Παρασκευόπουλο, η δημιουργική παραγωγή, απαραιτήτως εμπεριέχει τον κίνδυνο για τη διατύπωση ανεπιτυχών και εσφαλμένων ιδεών. Άρα το άτομο θα πρέπει να έχει απόλυτη εμπιστοσύνη στην αλήθεια των πράξεών του, την αρχική πρόθεση για την εγκυρότητα των αποτελεσμάτων της δημιουργικότητας και όχι τόσο στη γνώμη των άλλων ώστε να επηρεάσει αρνητικά τη συμπεριφορά του.

Είναι αδύνατο ο δημιουργικός ηγέτης να είναι ειδικός σε όλα τα αντικείμενα των μελών της ομάδας του. Αυτό στο οποίο χρειάζεται να είναι ειδικός, είναι οι στρατηγικές επίτευξης μέγιστης απόδοσης της ομάδας ή της ευρύτερης κοινότητας γινόμενος το όργανο ανίχνευσης αναγκών, προβλημάτων και δημιουργία προϋποθέσεων για λύσεις σε αυτές τις ανάγκες και προβλήματα. Εκτός από τις βασικές εισαγωγικές γνώσεις που υπάρχουν σε αυτή την επιμόρφωση, οι ιδιότητες ενός χαρακτήρα που εξελίσσεται είναι εξίσου σημαντικές.

Συμπερασματικά, εφόσον η διαδικασία της δημιουργικότητας μπορεί να καταγραφεί μπορεί και να ελεγχθεί και να ενισχυθεί. Ο Hocevar (1980) προτείνει τα εξής κύρια σημεία–άξονες:

• Τεχνικές συγκλίνουσας σκέψης
• Τεχνικές αποκλίνουσας σκέψης
• Καταγραφή συμπεριφοράς και ενδιαφερόντων των ατόμων
• Καταγραφή ιδιαίτερων στοιχείων προσωπικότητας
• Βιογραφικές αναφορές
• Τίτλοι πλοκής ως επινόηση πρωτότυπων τίτλων σε συγκεκριμένα κείμενα
• Γρήγορες αντιδράσεις σε συσχετισμούς λέξεων με αξιολόγηση το πλήθος των ασυνήθιστων απαντήσεων
• Σύλληψη σχημάτων και μορφών, όπως η παρουσίαση ζωγραφιών και αντικειμένων για εύρεση κοινών ιδιοτήτων και χαρακτηριστικών ανά δύο ή περισσότερες ομάδες με επίκεντρο τις ασυνήθιστες απαντήσεις.
• Ασυνήθιστες χρήσεις σε καθημερινά συνηθισμένα αντικείμενα, π.χ. ένας σελιδοδείκτης με ασυνήθιστες εφαρμογές.
• Μακρινές συσχετίσεις με σύνθεση απομακρυσμένων εννοιών
• Μακρινές επιπτώσεις με αναφορά λίστας συνεπειών μη αναμενόμενων γεγονότων, συμπεριλαμβανομένων και Πράξεων του Θεού (Acts of God, πλημμύρες, σεισμοί κ.λπ.).

Η απόκριση–απάντηση (response) με ενσυνείδητη οξυδέρκεια είναι επίσης σημαντική όσον αφορά τα εξής:

• Έκφραση ιδεών ως ανάπτυξη με ευχέρεια διαφόρων συλλογισμών και συσχετισμών.
• Συνδυασμό ιδεών με νέο τρόπο.
• Ανάπτυξη νέων χρησιμοτήτων για ήδη υπάρχουσες ιδέες.
• Διερεύνηση και επεξεργασία ιδέας ώστε να καταστεί πρακτικά λειτουργική.
• Εστίαση και διάκριση των πιο σημαντικών στοιχείων μιας ιδέας και κατόπιν την προσέγγισή τους στην προσπάθεια επίλυσης ενός προβλήματος με ταυτόχρονη αξιολόγηση των δυσκολιών.
• Αλλαγή οπτικής γωνίας και διαφορετικών προοπτικών.