Φιλοσοφία του Νου: Βασικά Προβλήματα (Μεταπτυχιακό - εαρινό εξάμηνο 2024-25)

Στο μάθημα θα εξεταστεί η φύση του νου και η σχέση του με τον εγκέφαλο, το σώμα και, γενικότερα, τον φυσικό κόσμο. Στο πλαίσιο της αναλυτικής φιλοσοφίας έχουν δοθεί διάφορες απαντήσεις στο ερώτημα για τη φύση του νου, οι οποίες, ως επί το πλείστον, είναι φυσιοκρατικές και αντιτίθενται στην καρτεσιανή εικόνα για το νου. Σύμφωνα με αυτή την εικόνα, που επικρατεί στην καθημερινή προθεωρητική αντίληψη για τα νοητικά φαινόμενα, ο νους βρίσκεται εκτός του φυσικού κόσμου και ο τρόπος που καθένας από εμάς γνωρίζει τις νοητικές του καταστάσεις χαρακτηρίζεται από μια ιδιαίτερου τύπου αμεσότητα, η οποία διαφέρει από τον τρόπο που γνωρίζουμε τον φυσικό κόσμο. Στο μάθημα, αφού παρουσιαστεί η οντολογική και η γνωσιολογική διάσταση της καρτεσιανής εικόνας για το νου, θα εξεταστούν αρχικά ορισμένες βασικές προσεγγίσεις που έχουν προταθεί για να ενταχθεί ο νους εντός του φυσικού κόσμου. Με αφετηρία τη διάκριση ανάμεσα στο προσωπικό και το υποπροσωπικό επίπεδο εξήγησης, θα μελετηθούν οι σχέσεις αναγωγής, επιγένεσης και ανάδυσης ως εναλλακτικές βάσεις για την εξήγηση της ένταξης του νοητικού στο φυσικό. Κατόπιν, με βάση την κριτική στη γνωσιολογική διάσταση της καρτεσιανής εικόνας για το νου, θα εξεταστούν βασικές προσεγγίσεις στα προβλήματα της συνείδησης, της αυτοσυνειδησίας και της ορθολογικότητας, οι οποίες έχουν αναπτυχθεί στο πλαίσιο της αναλυτικής φιλοσοφίας. Η εξέταση αυτών των προβλημάτων θα συνδεθεί με το πρόβλημα της αποβλεπτικότητα των νοητικών φαινομένων και θα διερευνηθεί, ειδικότερα, αν η ικανότητα αντίληψης και επιδέξιας πράξης προϋποθέτει κάποιου είδους εννοιολόγηση. Στο τελευταίο μέρος του μαθήματος, λαμβάνοντας υπόψη τα συμπεράσματα των προηγούμενων ενοτήτων, θα εξεταστεί με ποιον τρόπο ο νους μπορεί να κατανοηθεί ως ενσώματος και ενταγμένος στο φυσικό και κοινωνικό περιβάλλον.

Περιεχόμενα

1. Η καρτεσιανή εικόνα για το νου και το πρόβλημα της σχέσης νου – σώματος
2. Η διάκριση ανάμεσα στο προσωπικό και το υποπροσωπικό επίπεδο εξήγησης
3. Νοητική αιτιότητα, αναγωγή, επιγένεση και ανάδυση
4. Συνείδηση, αυτοσυνειδησία και ορθολογικότητα
5. Αποβλεπτικότητα και εννοιολόγηση
6. Ο νους ως ενσώματος και ενταγμένος στο φυσικό και κοινωνικό περιβάλλον

Βιβλιογραφία

1. Η καρτεσιανή εικόνα για το νου και το πρόβλημα της σχέσης νου – σώματος

Fodor, J. (1981): "The Mind-Body Problem", Scientific American, 244:114-25

Ryle, G. (1949): The Concept of Mind. Hutchinson’s University Library, 1949, κεφ. 1: “Descartes’ Myth”.

Searle, J. (1993): «Το πρόβλημα της σχέσης του σώματος με το νου» στο Searle, J. (1993): Νους, Εγκέφαλος και Επιστήμη. Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης.

2. Η διάκριση ανάμεσα στο προσωπικό και το υποπροσωπικό επίπεδο εξήγησης

Dennett, D. C. (1969), Content and Consciousness, London: Routledge and Kegan Paul, pp.101-108.

Drayson, Z. (2014): “The Personal/Subpersonal Distinction”, Philosophy Compass 9 (5):338-346.

Hornsby, J. (2000): “Personal and sub‐personal; A defence of Dennett's early distinction”, Philosophical Explorations: An International Journal for the Philosophy of Mind and Action, 3:1, 6-24.

3. Νοητική αιτιότητα, αναγωγή, επιγένεση και ανάδυση

Kim, J. (2005): Φιλοσοφία του Νου, μτφρ Ελένη Μανωλακάκη. Εκδόσεις Leader Books, κεφ. 6 και 9.

4. Συνείδηση, αυτοσυνειδησία και ορθολογικότητα

Boyle, M. (2011): "Transparent Self-Knowledge", Proceedings of the Aristotelian Society Supplementary Volume, lxxxv.

Boyle, M. (2015): "Critical Study: Cassam on Self-Knowledge for Humans." European Journal of Philosophy 23, no. 2, pp. 337-348.

Boyle, M. (2016): “Additive Theories of Rationality: A Critique,” European Journal of Philosophy, 24:3,pp. 527–555.

Cassam, Q. (2017): "What asymmetry? Knowledge of self, knowledge of others, and the inferentialist challenge", Synthese 194, pp. 723–741

Zahavi D. & Kriegel, U. (2015): "For-me-ness: What it is and what it is not" στο in D.O. Dahlstrom, A. Elpidorou and W. Hopp (eds.), Philosophy of Mind and Phenomenology: Conceptual and Empirical Approaches. London: Routledge.

5. Αποβλεπτικότητα και εννοιολόγηση

Davidson, D. (2004): "Turing's Test" στο Problems of Rationality. Oxford: Oxford University Press

McDowell, J. (2014): Ο Νους και ο Κόσμος. Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, κεφάλαιο 3: «Μη εννοιακό περιεχόμενο»

Searle, J. (1980/1993): «Νοήσεις, Εγκέφαλοι και Προγράμματα» στο Hofstadter, R. D. & Dennett, C. D.: Το Εγώ της Νόησης - Φαντασίες και Στοχασμοί για τον Εαυτό και την Ψυχή. Εκδόσεις Κάτοπτρο.

6. Ο νους ως ενσώματος και ενταγμένος στο φυσικό και κοινωνικό περιβάλλον

Dreyfus, H. (2007): "The Return of the Myth of the Mental", Inquiry, 50:4

Haugeland, J. (1998): “Mind embodied and embedded” στο J. Haugeland (1998): Having Thought. Harvard University Press

McDowell, J. (2007): "What Myth?", Inquiry, 50:4

McDowell, J. (2014): Ο Νους και ο Κόσμος. Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, Εισαγωγή.

Ryle, G. (1949): The Concept of Mind. Hutchinson’s University Library, 1949, κεφ. 2: “Knowing How and Knowing That”

Small, W. (2020): "Practical Knowledge and Habits of Mind". Journal of Philosophy of Education 54 (2), pp. 377-397.